این کتاب بخشی از یک تحقیق گسترده در حوزه اندیشه‌های اجتماعی قرآن کریم است که به صورتی مجزا، تدوین و تألیف یافته است.ارزش‌ها همان‌گونه که در مباحث مطرح شده در بخش نخست به تفضیل بیان شده مهم‌ترین، کانونی‌ترین و زنده‌ترین بخش یک فرهنگ محسوب می‌شوند و از این رو، شناخت یک فرهنگ بدون شناخت تحلیل نظام ارزشی و عناصر و اجزای آن، ارتباطات متنوع میان عناصر این نظام، پیوستگی این نظام با نظام باورها، هنجارها، شخصیت و رفتارها غیرممکن خواهد بود.بررسی اجمالی معارف اسلامی نیز نمایانگر جایگاه برتر و موقعیت محوری (ارزش‌ها) در فرهنگ دینی است.

قرآن کریم تنها یک کتاب اخلاقی نیست، بلکه یک کتاب کامل زندگی است که در پی تصحیح عقائد مردم، تهذیب اخلاق آنان و در بردارنده احکام و قانون است. واجبات و الزامات یک مسلمان و محرمات و منهیات آن را بیان کرده، موضوعاتی را جرم‌انگاری کرده و مجازات‌هایی را نیز برای آن بیان داشته است. از گذشته، قوانین قرآن به ویژه در بخش کیفری مورد پرسش و شبهه قرار داشته و در عصر حاضر نیز، به سبب تحولات صنعتی، پیشرفت‌های مادی و تغییرات گسترده در علوم انسانی در دنیا از یک سو، و گستردگی ارتباطات و سرعت انتقال اطلاعات از سوی دیگر، حقوق کیفری قرآن بیش از گذشته مورد پرسش و شبهه قرار گرفته است.

مسأله‌ی اصلی در این کتاب موشکافی و تدقیق دیدگاه نصر حامد ابو زید ـ اندیشمند فقید مصری ـ درباره وحی است. وی که در خلال مرحله‌ی تحقیقات و در ابتدای نگارش همین کتاب از دنیا رفت و در زمان حیاتش از یک مقاله‌ی ارسالی خود او بهره بردیم، متفکری جنجال‌آفرین و مشهور بود که بر اثر رد درخواست ارتقای دانشگاهی‌اش و نیز صدور حکم ارتداد، در کانون توجه عربی قرار گرفت. وی به موضوع تأویل علاقه‌ای وافر داشت و آن را راه نجات فرهنگ عربی می‌دید. تمرکز او بر مباحث وحی هم به دنبال نیّات تأویلی او است و ارزش اولیه ندارد. وی معتقد بود نباید چنین باشد که وحی بر تمام جوانب زندگی عربی و یا اسلامی سیطره یابد.

در این کتاب مباحث کلیـدی اعجـاز و تحدی دنبال می‌شـود و به مهم‌ترین شبهات این دو حوزه پاسخ می‌گوید. ساختار این نوشتار با غلبه مباحث مرتبط با اعجاز قرآن کریم سامـان یافته است. در این کتاب اصـل معجـزه بودن قرآن که بر اسـاس تحدی و عدم هماوردی شکل می‌گیرد، تعقیب شده و شبهات و معارضات قدیـم و جدید به بوتـه نقد گذاشته شـده است. بازخوانی و تکمیل آرای گذشتـگان در مباحث گوناگون نظـری اعجـاز، جامعیت نسبی شبهات و نقد و بررسی مهم‌ترین معارضات از عمده نوآوری‌های مطرح شده در این کتاب است.

در مقدمه این اثر ارزشمند می‌خوانیم:

در مقدمه این اثر ارزشمند می‌خوانیم:

تکلیف سیاسی از اصلی ترین مسائل نظام سیاسی اسلامی است که در عرصه پژوهش تفسیری تاکنون و با گذشت چند دهه از انقلاب اسلامی همچنان مورد غفلت است و اینک برای اولین بار این کتاب عهده­ دار بررسی آن شده است. نو بودن این کتاب، در عین کاربردی بودن آن برای نظام اسلامی و شهروندانی که تکالیف سیاسی بخش مهمی از حیات سیاسی و اجتماعی آنان را پوشش می­ دهد، بر اهمیت موضوع این کتاب افزوده است. بررسی ابعاد و ماهیت تکلیف سیاسی، مبانی قرآنی آن، امکان سنجی، ویژگی ­ها و مظاهر و مصادیق و موانع و آسیب ­های تکلیف سیاسی از منظر قرآنی در این کتاب بررسی می­شود.

قرآن کریم دارای ابعاد گوناگونی است که هریک از آنها نشانه اعجاز این کتاب آسمانی است. دانشمندان و پژوهشگران در طول تاریخ اسلام از زوایای گوناگون به مطالعه و بررسی این کتاب پرداخته اند. گروهی از نقطه نظر الفاظ و کلمات آن به بررسی پردخته انمد، و گروهی دیگر از نظر محتوا و مفاهیم آن. جمعی به جنبه های تاریخی قرآن توجه داشته اند، و جمعی دیگر به مسایل اخلاقی آن. عده ای مبانی اعتقادی قرآن را مطرح کرده اند، و عده ای دیگر آیات مربوط به احکام را مورد بررسی قرار داده اند. گروهی به بررسی آیات علمی قرآنی پرداخته، و گروهی دیگر آیات فلسفی آن ا تفسیر و تبیین کرده اند.

تفسیر عرفانی سطوح و ساحات معنایی آیات را از راه تدبر با عقل قویم و شهود از طریق قلب سلیم در معرض افکار و انظار اهالـی معرفت قرآنـی قـرار مـی‌دهـد. سـه نکتـه اسـاسـی در تفـسیـرعـرفانـی عبارتنـد از:۱. تفسیرعرفانی عبور از ظاهر به باطن آیات با تحفظ بر ظاهر خواهد بود. ۲. تفسیـرعرفانی همانـا تأویـل قـرآن است. ۳. در تفسیـرعرفانـی دو عنصـر زیرساختی: ۱. تدبر ۲. سیر و سلوک حضور فعال دارند.

یکی از پرسش‌های اساسی اعجاز قرآن «چرایی ناتوانی عرب در معارضه با قرآن» است. در یک فرایند و گزینش منطقی، در برابر این پرسش یکی از دو پاسخ ذیل می‌تواند ارائه شود:‌ نظریه صرفه یا اعجاز بیانی و تأثیری قرآن. با بررسی نظریه صرفه می‌توان به نادرستی آن پی برد و ناگزیر اعجاز بیانی و تأثیری تنها گزینه برای پاسخ به این پرسش خواهد بود. اینک پرسش از چرایی ناتوانی به چیستی اعجاز بیانی و تأثیری قرآن و ریخت شناسی آن‌ها تغییر و تحلیل می‌یابد؛ پرسشی که این دفتر عهده دار پاسخ گویی به آن است.