مبحث محکم و متشابه یکی از بنیادی‌ترین مسائل علوم قرآنی مورد نیاز مفسر و مقدمه‌ای لازم برای تفسیر است. این بحث از یک زاویه جزء مبانی تفسیر و از زاویه‌ای دیگر از قواعد تفسیر محسوب می‌شود. اساسی‌ترین مباحثی که در دانش محکم و متشابه باید به بحث گذاشته شود، تعریف دقیق محکم و متشابه، تعیین دامنه محکمات و متشابهات، تفسیرپذیر بودن یا نبودن آیات متشابه، کیفیت تفسیر و تأویل متشابهات، مدلول حروف مقعطه، فلسفه و حکمت تشابه در بخشی از آیات قرآن و بالاخره آگاهی راسخان در علم به تأویل آیات متشابه است.

این اثر در دو بخش تنظیم شده است. بخش نخست در نه فصل به مباحث نظری مفردات قرآن اختصاص یافته که این مباحث را در تفسیر بررسی می‌کند: منابع معنی‌شناسی کلمات قرآن، نقش ترادف، اشتراک لفظی، اضداد، وجوه و نظائر، ‌اشتراک معنوی، چند معنایی، معربات و لهجه‌های مختلف قبائل عربی. در این بخش تلاش شده با ذکر مثال‌های قرآنی به مباحث کتاب جنبه کاربردی بخشیده و مطالعه آن برای خواننده دلنشین گردد. بخش دوم کتاب به معنی‌شناسی پنج واژه اساسی، خشیت، ذنب، ظنّ، سقی و قیامت اختصاص دارد.

مقصود از چندمعنایی آن است که یک واژه در متن، عبارت و یا جمله، قابلیت دلالت بر چندمعنا را دارا باشد. چندمعنایی پیوندی ناگسستنی با روایاتی دارد که قرآن کریم را دارای بطون و وجوه متعدد معنایی معرفی می‌کند. در کتاب‌های فقهی و اصولی و نیز در برخی تفاسیر قرآن، از چندمعنایی با تعبیر «استعمال لفظ در بیش از یک معنا» یا «حمل لفظ مشترک بر دو یا چندمعنایش» یاد می‌شود، همچنین در حوزه معارف دینی تعبیر چندمعنایی یا استعمال لفظ در بیش از یک معنا، عمدتاً در مورد قرآن کریم به کار می‌رود.

یکی از دانشهای مهم و زیربنایی برای فهم قرآن دانش واژه شناسی یا مفردات قرآن است. در کتاب حاضر با بهره گیری از منابع اصیل و معتبر لغت، کتب مفردات و تفاسیر به صورت کاربردی مهمترین مسائل ناظر به تفسیر کلمات قران را به بحث گذاشته و با تحلیل و تبیین معنای دهها کلمه قرآنی مراحل شرح واژه های قرآن را به صورت عملی به دانشجو آموزش می دهد. در شرح معنای کلمات تلاش شده تا آنجا که ممکن است به کاربردهای کلمه در فرهنگ عرب توجه شود.

پایان نامه حاضر توسط خانم مريم رييس ميرزايي از طلاب سطح 3 رشته تفسیر و علوم قرآنی موسسه آموزش عالی حوزوی معصومیه تدوین گردیده است.
استاد راهنمای پایان نامه: حجت الاسلام و المسلمین آقای محمد مهدي فيروز مهر
استاد داور پایان نامه: حجت الاسلام و المسلمین آقای سید محمود طیب حسینی