هرچند حوزه تربیت از اساسی ترین موضوعات قرآن است، اما باید اعتراف کنیم هنوز تحقیقی جامع، کامل، نظام مند و در خور در مورد تربیت قرآنی انجام نشده است. هدف این نوشتار تبیین مبانی تربیت از منظر قرآن کریم است و بنای کار این است که نوع نگرش و رویکرد قرآن کریم درباره انسان و شئون وجودی و ویژگی های روانی او را که تأثیرگذار در تار و پود نظام تربیتی دینی است مورد بررسی قرار گیرد.
کتاب مبانی تربیت از دیدگاه قرآن در پنج فصل به شرح ذیل نگارش یافته است؛ در فصل اول واژه ها و مفاهیم و اصطلاحات مربوط به این بحث به منظور سازواری واژه ها در کاربردها و ایجاد زبان واحد برای تفاهم و تعامل تبیین شده است و از این رهگذر به تعریف مبانی از منظر لغت و از نگاه عالمان تعلیم و تربیت اشاره شده و برای بازشکافت این اصطلاح به تجزیه و تحلیلی در این واژگان و نیز به اقسام مبانی اشاره شده است. آنگاه واژه تربیت و تزکیه ریشه یابی شده و موارد کاربرد آنها در قرآن کریم مورد توجه قرار گرفته و سپس به حقیقت تربیت قرآنی اشاره شده است.
فصل دوم به مبانی انسان شناختی تربیت از منظر قرآن کریم اختصاص یافته است و این بدان سبب است که مباحث انسان شناختی تأثیر مستقیم در ساختار نظام تربیتی دارد و در آغاز اهداف، اصول و روش های تربیت نقش تعیین کننده دارد. در این راستا از انسان، ساختار، ویژگی ها، قابلیت ها و شئون وجودی او سخن رفته و مبانی ذیل از منظر قرآن کریم مورد بررسی قرار گرفته است: ۱. انسان موجودی دوساحتی؛ ۲. پیوند روح و بدن؛ ۳. اصالت روح؛ ۴. جاودانگی؛ ۵. فطرت؛ ۶. عقل؛ ۷. عواطف؛ ۸. ذوق هنری؛ ۹. تأثیرگذاری؛ ۱۰. اختیار؛ ۱۱. اجتماعی بودن؛ ۱۲. عزت خواهی؛ ۱۳. مکانت و کرامت؛ ۱۴. کمال جویی.
فصل سوم مربوط به مبانی هستی شناسی تربیت از منظر قرآن کریم است. این مبانی عبارتند از: ۱. وابستگی و نیاز؛ ۲. هدایت یافتگی؛ ۳. نظم و قانونمندی؛ ۴. هدفمندی؛ ۵. شعور و آگاهی؛ ۶. آیت بودن؛ ۷. گستره بیکران هستی؛ ۸. عوالم هستی؛ ۹. رابطه خدا با جهان هستی؛ ۱۰. نظام تدبیر جهان؛ ۱۱. هستی برای انسان؛ ۱۲. سنت های تربیت ساز؛ ۱۳. پایان پذیری جهان طبیعت؛ ۱۴. نظام اخروی.
فصل چهارم این کتاب به مبانی معرفت شناسی تربیت از منظر قرآن کریم اختصاص یافته است. مطالب این فصل از این قرار است: ۱. تعریف معرفت؛ ۲. اهمیت و ضرورت معرفت؛ ۳. امکان معرفت؛ ۴. ابزار معرفت؛ ۵. اقسام و انواع معرفت؛ ۶. موانع معرفت؛ ۷. رابطه معرفت با ایمان و تقوا؛ ۸. معرفت های مبنایی.
فصل پایانی این اثر برای تبیین بیشتر اصل ارتباط و نحوه ارتباط مبانی تربیت با مسایل تربیتی است، چون تردیدی نیست که عناصر و ساختار نظام تربیتی، برنامه ها، اهداف، اصول و روش های تربیت اسلامی با مبانی تربیت ارتباط دارند و این مبانی اند که مسایل تربیتی را تعیین می کنند و جهت می دهند. در این فصل ارتباط اهداف، اصول و روش های تربیتی با مبانی تربیت بیان شده است.