این اثر دربردارنده فصل‌های پنجم، ششم و هفتم از بخش دوم مجموعه مکاتب تفسیری است که به مباحث ذیل می‌پردازد: فصل پنجم. بررسی و نقد مکتب تفسیری اجتهادی روایی: تفسیر القمی، تفسیر الطبری، تفسیر القرآن العظیم ابن‌کثیر و تفسیر الصافی فیض کاشانی؛ فصل ششم. بررسی و نقد مکتب تفسیری اجتهادی ادبی: الکشاف زمخشری، جوامع الجامع طبرسی و انوار التنزیل بیضاوی؛ فصل هفتم. بررسی و نقد مکتب تفسیری اجتهادی علمی: الجواهر طنطاوی، کشف الاسرار النورانیّه اسکندرانی و تفسیر القرآن سِرْ سید احمدخان هندی.
این اثر که جلد دوم از مجموعه سه جلدی مکاتب تفسیری است فصل‌های دوم، سوم و چهارم بخش دوم کتاب را در بردارد و به مباحث ذیل می‌پردازد. فصل دوم: نقد و بررسی مکتب تفسیری باطنی محض، بیان ماهیت باطن قرآن و معیار صحت تفسیر باطنی، بررسی و ارزیابی شماری از تفسیرهای باطنی محض؛ فصل سوم: معرفی مکتب تفسیری اجتهادی، بررسی دلائل مخالفان و موافقان و اشاره به اقسام آن؛ فصل چهارم: نقد و بررسی مکتب اجتهادی قرآن به قرآن در قالب سه نظریه و ارزیابی تفسیرهای «المیزان فی تفسیرالقرآن» و «اضواء البیان» از تفسیرهای معروف این مکتب.
طرح مکاتب تفسیری در سه جلد، عهده‌دار نقد مکاتب تفسیری و کتابهای تفسیر است. مطالب این مجموعه سه جلدی در یک مقدمه و دو بخش ارائه می‌شود. جلد اول کتاب شامل مقدمه، بخش اول و فصل اول بخش دوم است. در مقدمه، مفهوم‌شناسی اصطلاحات، دسته‌بندی مفسران و تفاسیر قرآن بررسی می‌شود. بخش اول که مفسران نخستین نام دارد، در سه فصل تنظیم شده است: فصل اول به مفسران آگاه به تمامی معانی قرآن (پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع)) و فصل دوم و سوم به مفسران آگاه به بخشی از معانی قرآن (مفسران صحابی و تابعی) می‌پردازد. بخش دوم با عنوان مکاتب تفسیری و تفاسیر در ده فصل ارائه شده است.
حق تفسیر قرآن، مؤلفه تمایز بخش تفسیر امامیه، باورمندی امامیه به تحریف قرآن، تطورات و چرخش هرمنوتیکی تفسیر امامیه، فقدان انسجام در تفسیر امامان شیعه از چالشهای مهم کلامی تفسیر امامیه است که در آثار خاورشناسان بازتابیده است. هر فصل از کتاب دارای دو جستار اشاره و ارزیابی است. در بخش اشاره به تقریر نظریه خاورشناسان درباره چالش¬ها می¬پردازیم و در بخش ارزیابی، نظریه¬ها را به توبه نقد و سنجش سپردیم. نگارنده در حد میسور تلاش نموده است تا از نقد الهیاتی و موازی که سوگیرانه و ایدئولوژیک است، خودداری نماید و بر پایه اصول نقد علمی به ارزیابی دیدگاه¬های خاورشناسان بپردازد.
هرمنوتیک در زبان اهل ادب و تاریخ و فلسفه، علم تفسیر متون و کلمات قدسی و آسمانی و خصوصا تفسیر عهد قدیم است و اغلب با متن، پیام و نشانه سرو کار دارد و به همین دلیل با حوزه‌های گوناگونی نظیر الهیات، فلسفه، هنر، نقد ادبی و زیبایی‌شناسی ارتباط دارد. امروزه هرمنوتیک تنها به عرصه متون و عبارات محدود نمی‌شود، بلکه با توجه به گسترش دامنه هرمنوتیک، تلاشی است برای فهمیدن یک اثر هنری، حالت روانی، یک پدیده و رفتار اجتماعی و نظایر آن. نویسنده کوشیده است برای فهم معنا بر زبان متمرکز شود و آن را به تفصیل بررسی کرده است.
یکی از علوم پیش‌نیاز بسیار مهم برای ورود به تفسیر قرآن شناخت قواعد تفسیری مبتنی بر مبانی متقن عقلی، نقلی یا عقلایی است که هم براساس آن قواعد تفسیر ضابطه‌مند و قابل ارزیابی باشد و هم با رعایت آنها خطاهای تفسیری کاهش یابد. این کتاب برای تأمین این نیاز تصنیف و در آن چهل و هفت قاعده تفسیری برپایه سیره عقلا در فهم متون و دلائل عقلی و نقلی تبیین شده است . درکتاب پیش‌رو برای فرایند تفسیر پنج‌گام تصور و قواعد تفسیری بر اساس آن گام‌ها دسته‌بندی شده است و از این‌رو کتاب هفت فصل دارد.
روان‌شناسی معاصر در چارچوب اثبات‌گرایی و تجربه‌گرایی شکل گرفته و به صورت نوشته و نانوشته، هشیار و ناهشیار، تحت تأثیر مبانیِ انسان‌شناختی، معرفت‌شناختی، هستی‌شناختی و روش‌شناختیِ اثبات‌گرایی است. «روان‌شناسی در رهیافت قرآنی» اقتضا می‌کند که همه این مبانی، بر اساس قرآن باشد؛ این روان‌شناسی، اگرچه از یک‌سو وامدار یافته‌های علمیِ مسلَّم روان‌شناسی معاصر است، لکن از سوی دیگر باید ذیل هندسه معرفتی اسلام باشد و با دیگر شاخه‌های علوم اسلامی انسجام و هماهنگی کافی داشته باشد.
آگاهی از تاریخ تفسیر، در تفسیر صحیح قرآن و استفاده بهینه از آثار تفسیری نقش مهم و بسزایی دارد. در تاریخ تفسیر با ویژگی‌های مفسران، کتابهای تفسیری، چگونگی تفسیر در دوران‌های مختلف، تغییرات و تطورات مکاتب و روش‌های مختلف تفسیری آشنا می‌شویم. کتاب تاریخ تفسیر قرآن برای نیل به این اهداف تدوین شده است. جلد نخست این اثر تاریخ تفسیر عصر رسالت تا پایان عصر غیبت صغرا (۳۲۹ ﻫ ق) را در بر‌می‌گیرد، و در آن حدود ۲۸۰ مفسر و ۴۸ کتـاب تفسیری موجود و بیش از ۲۳۰ کتاب تفسیری مفقود معـرفی می‌شود.
تفسیر تطبیقی فارغ از روش‌ها و مکاتب تفسیری به بررسی مقایسه‌ای دیدگاه‌های شیعه و سنّی می‌پردازد. در این قلمرو دو حوزه مبانی تفسیر و مفاهیم قرآن قرار دارد. در حوزه مبانی تفسیر، اصول و پیش‌فرض‌های فریقین درباره فهم قرآن در دو بخش مبانی مشترک و مبانی مختص بررسی می‌شود. یکی از عوامل مؤثر در اختلاف نظر‌های مفسران، طرز تلقی آنان از مبانی مشترک و وجود مبانی مختص، نزد آنان است.
این کتاب، دومین کتـاب از سلسله پژوهش‌های تفسیر تطبیقی، مشتمل بر پنج فصل است: فصل اول پیرامون کلیات و دربردارنده مباحث «معناشناسی اصطلاح اهل‌بیت»، «طبقه‌بندی آیات پیرامون اهل‌بیت»، «سیر کوتاه در پیشینه پژوهش» و «حکمت عدم تصریح نام ائمه در قرآن» است. فصل دوم تا پنجم به بررسی تطبیقی تفسیر آیات ولایت (مائده، ۵۵ – ۵۶)، آیه اولی‌الامر (نساء، ۵۹)، آیه تبلیغ (مائده، ۶۷) و آیه اکمال (مائده، ۳) پرداخته و برای هر یک، فصل جداگانه‌ای گشوده است.
