این کتاب چهارمین اثر از سلسله پژوهشهای تفسیر تطبیقی، مشتمل بر پنج فصل است. فصل اول، کلیات که دربردارنده مباحث «درنگی در آموزه امامت در دیدگاه فریقین»، «بررسی دیدگاه مفسران در وجوه معنایی امام در قرآن و تنقیح موضوع» و «سیری کوتاه در پیشینه پژوهش» می‌باشد. فصل دوم تا پنجم به ترتیب به بررسی تطبیقی «امامت و آزمون با کلمات»، «رتبه امامت»، «اصطلاح‌شناسی امام» و «لغزش ناپذیری (عصمت) و علم امام» اختصاص دارد.
این کتاب سومین کتاب از سلسله پژوهشهای تفسیر تطبیقی، مشتمل بر پنج فصل است: فصل اول کلیات و دربردارنده مباحث «درنگی در نظریه منجی موعود در ادیان و ملل»، «سیری کوتاه در پیشینه مهدویت پژوهی در اسلام» و «طبقه‌بندی آیات درباره مهدویت و تنقیح موضوع» است. فصل دوم به بررسی تطبیقی آیات «اظهار دین حق» (توبه / ۳۳ – ۳۲) و فصل سوم به بررسی تطبیقی تفسیر آیه «وعد» (نور / ۵۵) اختصاص دارد. هرکدام از این دو فصل، طی سه گفتار – پس از طرح مباحث مقدماتی – به بررسی دیدگاه‌های شیعه، دیدگاه‌های اهل‌سنت و بررسی و ارزیابی دیدگاه‌های فریقین پرداخته است.
تفسیر معتزله که در جریان کلی تر تفسیر عقلی کلامی قابل طرح و بررسی است، عرصه قابل توجهی از تلاش های قرآنی عالمان مسلمان به شمار می آید. جریان تفسیری معتزله نیز در کنار نقش و جایگاه ممتازی که در برابر برخی جریان های کلامی تفسیری اهل سنت ایفا کرده و به تعدیل روش و اندیشه های تفسیری ایشان مدد رسانده، به دلیل نارسایی های جدی در مبانی فکری و منابع معرفت دینی در معرض نقدهای قابل توجهی است.
جریان تفسیری قرآنگرا رویکردی است که روش تفسیری خود را در تمرکز و تأکید بر دلالت‌های قرآنی و تدبر در خود قرآن تعریف کرده است. این جریان با دو شاخه کلی اعتدالی و افراطی قابل تحقیق و بررسی است. از منظر روش تفسیر اجتهادی می توان با تکیه بر اصول نظری و عملی چندی، به رویکردی اعتدالی در تفسیر با عنوان تفسیر اجتهادی قرآنگرا تکیه کرد که ضمن عنایت به دغدغه های قرآنگرایان، افراط و تفریطهای آنان را شناسایی کرده و نسبت به مبانی و روش تفسیری ایشان ارزشیابی نمود. از این رویکرد با تعبیر قرآن‌محوری در برابر رویکرد قرآن‌باوری از یک سو و قرآن‌بسندگی از سوی دیگر یاد میشود.
سلفیه یکی از جریانهای اثر گذار در جوامع اسلامی است که در درون خود گرایش‌های گوناگونی را در بر می گیرد. در این میان سلفیه وهابی که زاییده افکار ابن تیمیه است، بیش از سایرگرایشها، مورد توجه و کنکاش بوده است. جریان سلفیه با شعار پیروی از سلف، همواره اقدامات ناسنجیده خود را به قرآن و سنت مستند دانسته و با تکیه نصّ محوری افراطی و ظاهرگرایی و رد هرگونه تفسیر و تأویل ضابطهمند، عقلانی و عمیق از کتاب و سنت، تفاسیر سطحی و سست از قرآن به دست داده است.
تفسیر علمی یکی از مهمترین جریانهای تفسیری است که در دوره معاصر به رغم مخالفت‌های جدی بارشدی فزاینده به بالندگی و شکوفایی رسیده است . اثر حاضر در پنج بخش به بررسی این جریان پرداخته است . در بررسی پیشینه آن ، نشان داده که شماری از مدافعان ادعایی به طور کلی به این گفتمان وارد نشده‌اند.
چکیده
جریانی که در این اثر از آن به جریان اجتماعى عقلی در تفسیر قرآن یاد شده، در بستر نهضت اصلاح طلبى دینىِ طیفى از اندیشمندان اسلامى عمدتاً از قرن چهارده هجری شکل گرفته است. عقلگرایى در بُعد مبانى و روش تفسیرى و جامعهگرایى و دغدغه نسبت به مسائل کلان اجتماعى اعم از سیاسی و فرهنگی در بعد گرایش و جهت گیرى تفسیرى آنان، وجوه تمایز این جریان از سایر جریانهای تفسیری است. این جریان تاکنون در معرض نقد و بررسىهایی به ویژه از منظر سلفى و اشعرى قرار گرفته که برغم اشتمال بر برخی اشارات و بررسی‌های انتقادی مهم، از منظر عقل‌گرایی شیعی و آموزه‌های ناب مکتب اهل بیت (ع) چندان کارآمد دیده نمی‌شود.
جریان تفسیر روایی از منظری تاریخی در حفظ و پاسداری از میراث روایی تفسیری و تعدیل برخی جریانهای رقیب نقشی ستودنی داشته است. در این میان فارغ از برخی رویکردهای بسیط در گرایش روایی، شاخه افراطی این جریان بهعنوان رویکردی که با تأکید بر منابع نقلی و روایی در تفسیر قرآن و نادیده انگاشتن دیگر منابع و نیز بدون نگاه تحلیلی انتقادی به روایات در میان فریقین مطرح شده در معرض نقد و بررسی است. در این اثر با تکیه بر روش تفسیر اجتهادی و اصول روایتشناختی آن، نگاهی انتقادی به جریان مورد بحث صورت گرفته است.
تفسیر تطبیقی (مقارن) به مثابه گونهای نوظهور در حوزه تفسیر، پیش از هرچیز، نیازمند بررسی معرفتشناختی و روششناسی است. تلاش این کتاب در راستای تحقق این امر است.
