نزول قرآن به دو گونه تدریجی و دفعی بوده است. نزول تدریجی قرآن بدین گونه بوده است که در هر بار بخشی از قرآن بر پیامبر اکرم نازل می شده است. هر بخش از قرآن که در یک وحی قرآنی نازل می شده، یک واحد نزول می باشد. نزول این واحدها در هر بار وحی قرآنی، عملیاتی معنادار و هدفمند بوده است که به اقتضای شرایط جامعه نزول و هدف هدایتی قرآن تعریف می شده است. از این رو کشف واحدهای نزول، اقدامی مقدماتی جهت تبیین هدف نزول آن ها می باشد. واحدهای نزول را می توان از روش های گوناگون و به وسیله ابزارهای متفاوتی شناسایی کرد. اما اصیل ترین روش شناسایی واحدهای نزول، روش زبانی است.

در روایات، کیفیت نزول سوره های قرآن به سه روش نزول تدریجی و پیاپی سوره، نزول تدریجی و پراکنده آیات سوره و نزول دفعی سوره گزارش شده است. به رغم اینکه همه مفسران به نزول دفعی برخی از سوره های قرآن اشاره کرده اند، ولی بعضی از مفسران ضمن پذیرش این مطلب تأکید دارند که کیفیت نزول بسیاری از آیات در سوره ها به صورت پراکنده و متناسب با شرایط و مقتضیات خاصی بوده است و سپس به دستور پیامبر یا اجتهاد صحابه در کنار هم چیده شده اند.

شق القمر به عنوان یکی از معجزات پیامبر معرفی شده است. این معجزه به آیه شریفه «اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَانْشَقَّ الْقَمَرُ» و مجموعه ای از روایات شیعه و اهل سنت مستند شده است. آیه شریفه به چندین گونه فهم شده است که یکی ناظر بودن آیه شریفه به شق القمر درعصر پیامبر است و دومی ناظر بودن به شق القمر در آینده و ... مستندات روایی شق القمر نیز از چندین جهت محل تامل است که ضعف دلالی، سندی، محتوایی و ... تنها برخی از نشانه های بی اعتباری این روایات است. پژوهش پیش رو به روش کتاب خانه ای و با بررسی و تحلیل مستندات شکافتن ماه به سامان رسیده و نتیجه آن اثبات عدم دلالت مستندات شق القمر است.

خر رازی نخستین مفسری است که بیشترین توجه را به بحث پیوستگی آیات داشته و تحولی شگرف از جهت کمی و کیفی در ارتباط میان آیات به وجود آورده است. او سطوح ارتباط را در سه سطح تعریف می کند. سطح نخست را در پیوستگی میان بخش های مختلف یک آیه می بیند. سطح دوم را در پیوستگی آیات یک سوره اعم از آیات همجوار و غیر همجوار می داند. و سطح سوم را در پیوستگی میان آیات دو یا چند سوره همجوار و غیر همجوار تعریف می کند.

مفسران و قرآن پژوهان بسیاری از گذشته تاکنون ارتباط آیات را مسلم انگاشته و کوششی فراوان در برقراری ارتباط میان آیات قرآن دارند. این گروه هرچند به صراحت از فواید پیوستگی آیات سخن نمی گویند و فواید ارتباط را برنمی شمارند، اما پرواضح است که از طرح بحث پیوستگی و برقراری ارتباط میان آیات، فواید خاصی را دنبال می کنند که برخی از آن فواید عبارت اند از سنجش نظریات تفسیری، ادبیات آیات، انکار تحریف قرآن، کشف باورها و اعتقادات، شبهه زدایی از ساحت قرآن، چینش منطقی آیات، فهم مفاهیم کلامی و... . در برابر این گروه، شماری اصل پیوستگی را باور نداشته و فایده مندی ارتباط میان آیات را برنمی تابند.

یکی از موضوعات مهم و کلیدی زیرمجموعه عدالت و امنیت، بحث اهمیت عدالت یا امنیت است. در این بحث سه فرضیه درخور تصور است. در یک فرضیه عدالت اهمیت دارد و اهمیت آن بیش از امنیت است. در فرضیه دوم، امنیت اهمیت دارد و عدالت در رتبه بعدی قرار می گیرد، و در فرضیه سوم، عدالت و امنیت اهمیت برابر دارند و هیچ کدام بر دیگری مقدم نیست. پژوهش پیش رو با روش کتابخانه ای و تحلیل و بررسی آیات قرآن به سرانجام رسیده و نتیجه آن، اثبات اهمیت عدالت است و مستندسازی آن به تعریف عدالت و امنیت، آیات قرآن و روایات می باشد.

این نوشتار بر این مبنا به بررسی آیات قرآن که بیانگر روش‌ها، پیامدها، عوامل، شرایط، دلایل و در نهایت موانع ایجاد تغییرات است، پرداخته و با شرح آنها از کتب مختلف جامعه‌شناسی و نظرات مختلف در این حیطه، آراء قرآنی را از تفاسیر مختلف استخراج نموده و متناسب با هر مبحث نکاتی را مطرح کرده است.

کتاب تغییر مخاطب در قرآن به یکی از موضوعات کلیدی در ترجمه و تفسیر قرآن کریم می‌پردازد که تاکنون مورد عنایت بایسته محققان و مترجمان قرار نگرفته است، به همین دلیل کاستی‌هایی در برداشت‌ها و شیوه انتقال تغییر مخاطب در ترجمه‌ها و تفاسیر قرآن به چشم می‌آید. این اثر کوشیده ضمن بررسی تحلیلی مقوله تغییر مخاطب و تعیین ساختار ویژه آن در نص کلام وحی و تبیین جایگاه آن نزد مخاطبان و صاحبان اندیشه و واکاوی برخی از مهم‌ترین ترجمه‌های فارسی و انگلیسی، معایب ساختاری و مفهومی ترجمه‌ها را شناسایی و در برگردان متن وحی به زبان‌های دیگر راهکارهای لازم را ارائه نماید.

معرفی کتاب

نگرش ساختاری به سوره های قرآن، افق جدیدی در درک معانی بلند این کتاب آسمانی گشوده و روش های تازه ای در عرصه قرآن پژوهی و آموزش های قرآنی نموده است. بهره مندی از آثار و برکات ترسیم ساختار سوره های قرآن کریم قبل از هر چیز منوط به استخراج ساختار و غرض سوره ها به روش علمی و قابل دفاع است که بتوان تکیه گاه محکمی برای کارکردهای مختلف آن عرضه کرد. این پژوهش کوشیده است برای ضابطه مند نمودن مراحل کشف ساختار و غرض سوره های قرآن، برای نخستین بار، فرآیند علمی کشف ساختار و غرض سوره های قرآن را تبیین کند و به روش استدلالی قواعد هر مرحله را بنماید.