موضوع عقل از موضوعات مهم در آيات قرآن و روايات معصومين عليهم السلام است که با توجه به کاربرد آن در شاخه‌هاي متفاوت علوم انساني مورد عنايت و دقت بسياري از انديشمندان قرار گرفته است.
لغت عقل در اصل به معناي منع و بازداشتن است و آن را از اين جهت عقل مي‌گويند که اميال و غرايز را مهار و زانوي شتر سرکش جهل و شهوت را عقال مي‌کند.
عقل داراي نشانه‌هايي است که به واسطه آن کسي که داراي عقل است شناخته ‌شده و عقل از شبه عقل جدا مي‌گردد که اين نشانه‌ها عبارتند از شناخت خداوند، دينداري، سعادتمندي، حُسن خلق، عمل به گفته‌ها ، درستي اعمال و گفتار ، کوتاه شدن سخن ، انديشه نيکو، عدالت ، استفاده از تجارب ديگران ، شور و مشورت، بي رغبتي به دنيا و ترک بيهودگي‌ها.
قرآن براي انديشيدن و خردورزي و صاحبان عقل و خرد ارزش والا و حياتي قائل شده است و زيباترين و رساترين سخنان را درباره ارزش دانش ، تعقل ، دقت و تفقه بيان نموده است.