بحث دربارة نفس و روح یکی از مباحث مهم معرفت شناسی در فلسفة اسلامی است. دقت نظر در هستی و چیستی نفس و روح و بررسی مسأله وحدت نفس و روح یا دوگانگی این دو در حکمت متعالیه و قرآن به انسان در فهم صحیح معارف کمک شایانی می¬کند؛ لذا پژوهش حاضر به بررسی « هستی و چیستی نفس و روح در حکمت متعالیه و قرآن » پرداخته است که با استفاده از آثار ملاصدرا و قرآن و در درجة دوم آثار شارحان حکمت متعالیه و مفسران قرآن گردآوری شده است. در مورد نفس و روح دو نظر مطرح است که آیا این دو یک حقیقت واحدند یا دو حقیقت جداگانه. ملاصدرا برای نفس مراتب و شئونی قائل است وی نفس را در ابتدای پیدایش، مادة هیولانیِ عقل می¬داند که با حرکت جوهری به «عقل بالملکه» پس از آن به «عقل بالفعل» و سپس به مرحلة «عقل مستفاد» می¬رسد .نفس در آخرین مرتبة کمال خود به «عقل فعال» متصل می¬شود که همان «روح قدسیة الهی» است ؛ و در واقع نفس به همان حقیقت اولیة خود رجوع می¬کند. در واقع ملاصدرا با همان اصطلاح ارسطویی نفس شروع و نهایتا در سیر تکاملیِ نفس به همان روح قرآنی الهی می¬رسد، پس روح از نظر صدرا عالیترین مرتبة نفس است. مسألة وحدت و یا دوگانگی نفس و روح در بین مفسران قرآن نیز مطرح است. که برخی این دو را دو حقیقت مجزا و برخی یک حقیقت واحد می¬دانند و ادلة خویش را بر آن ارائه می¬کنند.